پرسش:
مقصود حرکت در مسیر خمیده و تاریک آسمان در سوره‌ي حجر چیست؟
پاسخ:
مقدمه
تاريکی مطلق آسمان بالای جو، از جمله مسائل علمي‌است که يافته‌های کيهان شناسان و فضانوردان به آن شهادت می‌دهد. از ديگر ويژگي‌های آسمان اين است که مسير حرکت در آن هميشه به صورت خميده و منحنی است و نمي‌توان در آسمان در خطی مستقيم حرکت کرد. گروهی از صاحب نظران و مفسران بر اين عقيده‌اند که قرآن کريم در سوره حجر، به اين دو ويژگی آسمان اشاره کرده است؛ آن‌هم در زماني که هنوز هيچ کس نتوانسته بود به آسمان پرواز کند و از فضای خارج از جو اطلاعاتی بدست آورد.
آيات
(وَلَوْ فَتَحْنا عَلَيْهِم بَاباً مِّنَ السَّماءِ فَظَلُّوا فِيهِ يَعْرُجُونَ لَقَالُوا إِنَّمَا سُكِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَّسْحُورُونَ)[1]؛ «و اگر [بر فرض] دری از آسمان بر آنان می‌گشوديم و پيوسته از آن بالا می‌رفتند حتماً می‌گفتند: ما فقط چشم‌بندی شده‌ايم؛ بلکه ما گروهی جادو زده‌ايم».
بحث لغوی:
در کتب لغت برای مادّه «عرج» معانی زير ذکر شده است:
1ـ بالا رفتن[2]؛
2ـ ميل و انحنا داشتن [که بيشتر در مورد راه‌ها و دشت‌ها به کار می‌رود][3].
برای مادّه «سکر» مانع شدن[4]، جلوگيری کردن[5] و بستن[6] را از معانی آن ذكر كرده‌اند.
ـ دکتر «راغب ذغلول محمد النجار» پس از نقل شأن نزول اين آيه شريفه آن را بيانگر عناد و لجاجت برخی از کفار می‌داند که حتی اگر درب‌های آسمان گشوده شود و به آسمان بروند و عظمت خلقت الهی و بزرگی آن را ببينند، هنوز هم حق را انکار کرده و چشمان خويش را متهم می‌سازند که نمی‌بينيم و می‌گويند ما تحت تأثير سحر قرار گرفته‌ايم.
ايشان اين آيه را شامل نكات دقيق علمي می‌داند که قرآن با اشاره به آن‌ها، اعجاز خويش را به اثبات رسانده است. اين نويسنده صاحب نظر نکات علمي آيه را اين گونه بيان می‌کند:
1ـ واژه «باب» [به معنای در] در آيه شريفه به اين نکته اشاره دارد که بر خلاف عقيده گذشتگان که آسمان را فضايی خالی می‌پنداشتند، آسمان پر از موادی است که پس از انفجار بزرگ بر جای مانده و همچون ساختمانی محکم، دارای درهای مخصوصی است.
2ـ فعل «يَعْرُجُون» در اين آيه اشاره به حرکت منحنی در فضا دارد چرا که به خاطر وجود ميدان‌های مغناطيسی و جاذبه مواد در فضا هر چيزی بخواهد در آسمان حرکت کند به يک سمت کشيده شده و مسيرش متمايل می‌گردد.
3ـ سخنی که از زبان کفّار نقل شده معجزه است، چرا که بسته شدن چشمان و پوشيده شدن آن هنگام عروج به آسمان را بيان می‌کند و اين به تاريکی فضای بالای جو اشاره دارد.
4ـ فعل «ظَلُّوا» که بر ادامه داشتن عمل وکاری دلالت می‌کند، به اين نکته‌ي علمي اشاره دارد که تاريکی، تمام آسمان را فرا گرفته است و تا هر کجا پيش بروم هنوز هم تاريک است[7].
ـ دکتر «محمد راتب النابلسی» در تفسير اين آيه از برخی يافته‌های علمي کمک می‌گيرد. ايشان اين نکته علمي را متذکّر می‌شود که نور خورشيد وقتی وارد جو می‌شود با برخورد با ملکول‌های هوا و ذرات غبار، منعکس شده و ايجاد روشنايی می‌نمايد ولی چون در خارج از جّو، هوا و غباری وجود ندارد نور منعکس نشده و فضا به طور کامل تاريک است.
ايشان سخنان دانشمندی فضانورد را نقل می‌کند، که مدتی پس از پرتاب سفينه‌اش، هنگامي‌که از جوّ زمين خارج شد، در تماسی راديويی با زمين گفته بود: (ما ديگر چيزی نمي‌بينيم، چه اتفاقی افتاده است).
اين نويسنده آيه 14 و 15 سوره حجر را اشاره به اين يافته علمي می‌داند؛ زيرا سخنانی که از زبان کفّار نقل شده بيانگر تاريکی آسمان در بالای جو است[8].
ـ دکتر السيد محمد ارناووط[9]، ابراهيم عراجی[10] و محمد کامل عبد‌الصمد[11] از ديگر نويسندگانی هستند که آيات 14و 15 سوره حجر را اشاره به اين يافته‌های علمي می‌دانند.
ـ دکتر «سمير عبدالحليم» نيز با بيان همين نکات علمي در تفسير اين آيات، عبارت (أَخْرَجَ ضُحَاهَا؛ نورش را خارج کرد.) ايشان آيه 29 سوره نازعات را شاهد بر اين تفسير می‌داند و می‌نويسد:
«مراد از خروج نور اين است که نور با برخورد با جو منعکس [و ظاهر] می‌شود و به اصطلاح خارج می‌گردد[12].
[1]. حجر/ 14 و 15
[2]. مصباح المنیر، ص 401.
[3]. صحاح اللغة، ج 1، ص 328 و قاموس المحیط، ج 1، ص 306.
[4]. جمهرة اللغة، ج 2، ص 335.
[5]. مقایيس اللغة، ج 1، ص 564.
[6]. مصباح المنیر، ص 281.
[7]. السماء فی القران الکریم، ص 405 و موسوعة الاعجاز العلمي فی القران (یوسف الحاج احمد)، ص340.
[8]. آیات الله فی الافاق، ص 51 و 83.
2. الاعجاز العلمي فی القرآن، ص 193.
3. القرآن و علوم العصر الحديثة، ص 78.
4. الاعجاز العلمي فی الاسلام، ص 65.
[12]. الموسوعة العلمیة فی الاعجاز القرآنی، 11.