توضیحات
دسته: دستورات بهداشتي قرآن چيست؟
بازدید: 3889

 پرسش:

دستورات بهداشتي قرآن چيست؟

˜ پاسخ:

دستورات بهداشتي قرآن را می‌توان در چهار محور خلاصه کرد:

1. بهداشت تغذيه؛

2. بهداشت جسم؛

3. بهداشت مسائل جنسي؛

4. بهداشت روح و روان.

در اينجا لازم است هر كدام از این موارد به صورت جداگانه پرداخته شود:

1. بهداشت تغذيه:

توضیح آن در پاسخ پرسش‌های قبلی گذشت.

2. بهداشت جسم:

در برخي از آيات قرآن اشارتي به بهداشت جسم شده است كه علاوه بر جنبه‌ تقرّب، پاكي و لطافت روح حاوي نكات بهداشتي فراواني نيز مي‌باشد. اشارات بهداشتی قرآن عبارتند از: وضو، غسل، طهارت لباس و پاكيزگي محيط زيست و...

وضو[1]: (مائده/ 6) نماز در اسلام جايگاه ويژه‌اي دارد كه مقدمات آن از جمله، وضو گرفتن يا غسل كردن (مثل: غسل جنابت) و پاك كردن بدن و لباس از نجاسات و همچنين پاكي مكان نمازگزار و... موجب رعايت بهداشت شخصي مي‌شود. وضو از نظر بهداشتي و شستن صورت و دست‌ها در وضوء، پنج بار و يا حداقل سه بار در شبانه‌روز اثر قابل ملاحظه‌اي در نظافت بدن دارد.[2] كه البته صاحب‌نظران فواید بهداشتي ديگري نيز براي آن برشمرده‌اند.[3]

غسل:[4] (مائده/ 6) غسل همانند وضو، داراي دو جنبه‌ (بهداشتي و عبادي) است. در مورد غسل جنابت روايتي از امام رضا7 وارد شده است كه حضرت فرمودند: «علّت غسل جنابت نظافت است و آدمي خود را از كثافات كه به او رسيده پاكيزه كند و ساير بدن را پاك گرداند؛ زيرا مني از تمام بدن بيرون مي‌آيد از اين رو لازم است تمام بدن را پاكيزه كند.»[5]

متخصصان علوم پزشكي هم به اين نتيجه رسيده‌اند كه خارج شدن مني، يك عمل موضعي نيست (مانند بول و ساير زوايد كه لازم باشد فقط همان موضع شستشو شود) به دليل اينكه اثر آن در تمام بدن آشكار مي‌گردد و تمام سلول‌هاي بدن به دنبال خروج آن، در يك حالت سستي مخصوص فرو مي‌روند.[6] البته غسل حاوي برخي مطالب بهداشتي ديگر نيز هست كه صاحب نظران به آن اشاره كرده‌اند.[7]

3. طهارت لباس: قرآن مي‌فرمايد: (وثيابك فطهر)[8] پاكيزگي لباس يكي از خواسته‌هاي طبيعي انسان است كه اسلام نيز بر آن تاكيد كرده است. البته در مورد اينكه مقصود از آيه فوق (طهارت لباس) چيست؟ نظريه‌هاي مختلفي مطرح است كه پرداختن به آن‌ها ما را از بحث خارج مي‌كند.

4. پاكيزگي و بهداشت محيط زيست:

قرآن درباره بهداشت محیط زیست مي‌فرمايد: (وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ‌ السُّجُودِ)؛ «و خانه مرا براى طواف‌كنندگان و (به نماز) ايستادگان و ركوع كنندگان سجده‏گر پاك و پاكيزه كن.» اين آيه بر لزوم پاكيزگي محيط زيست به ويژه مساجد اشاره و تأكيد دارد و يكي از شروط صحت نماز اقامه‌ آن در محلي پاكيزه و دور از نجاسات است.[9]

3. بهداشت مسایل جنسي:

یکی دیگر از دستورات بهداشتی قرآن، بهداشت مسایل جنسی است. قرآن در زمينه‌ بهداشت مسایل جنسي موضوعات علمی را مطرح مي‌نمايد، از جمله:

1. ممنوعيت آميزش با زنان در حالت عادت ماهيانه؛ 2. ممنوعيت زنا؛
3. ممنوعيت هم جنس بازي (لواط)؛ 4. ممنوعيت خودارضايي (استمناء).

در اينجا به اشاراتي در مورد اين مسائل اكتفا و بحث‌هاي مفصل‌تر را به مطالعه منابع پيشنهادي واگذار مي‌كنيم.

1. ممنوعيت آميزش با زنان در حالت عادت ماهيانه:

قرآن‌كريم مي‌فرمايد: (يَسْأَلُونَكَ عَنِ المَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى‏ يَطْهُرْنَ)[10]؛ «و از تو، درباره‌ عادت ماهانه [زنان‏] مى‏پرسند، بگو: آن رنجى است؛ از اين‌رو در عادت ماهانه، از زنان كناره‏گيرى كنيد، و با آنان نزديكى ننماييد، تا پاك شوند.»

يكي از حكمت‌هاي اين دستور الهي، مصون ماندن از بيماري هاست كه پزشكان مطالب زيادي در اين زمينه نوشته‌اند.[11]

2. ممنوعيت زنا:

قرآن كريم از آن به عنوان «فاحشه» عمل زشت ياد می‌کند و براي پيشگيري از اين عمل دستور به ازدواج می‌دهد و همچنين زنان را به رعايت حجاب و مردان را به كوتاه كردن نگاه فرامی‌خواند. قرآن مي‌فرمايد:

(وَلاَ تَقْرَبُوا الزِّنَى‏ إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلاً)[12]؛ «و نزديك زنا نشويد؛ [چرا] كه آن، زشتكارى است، و بد راهى است.» كه در مورد بيماري‌هاي مختلف آميزش، صاحب‌نظران به طور مفصل بحث كرده‌اند.[13]

3. ممنوعيت هم جنس بازي (لواط):

قرآن دراين مورد در آيات 165 و 166 سوره‌ شعراء و 81 سوره‌ اعراف و 29 سوره‌ عنكبوت مطالبی را در قالب، داستان قوم لوط بيان كرده و در ضمن آن اين عمل را سرزنش، ممنوع و حرام کرده است. اين عمل عوارض و ضررهاي بهداشتي متعددي (از جمله: سيفليس، سوزاك، آتشك، گرانولوم آميزشي و سست شدن عضلات مقعد و...) دارد.[14]

4. ممنوعيت استمناء:

استمناء، يعني اينكه كسي كاري كند كه از خودش مني بيرون آيد اين عمل در اسلام ممنوع و حرام شمرده شده و قرآن در سوره‌هاي (مؤمنون/5 ـ 7 و مُعارج/29ـ 31) به آن پرداخته است. متخصصان علوم پزشكي و صاحب‌نظران در مورد آثار زيانبار فراوان اين عمل زشت سخن گفته و اثرات سوء آن را در حوزه‌هاي مختلف رواني و اخلاقي، اجتماعي، جسمي و ... بررسي كرده‌اند.[15]

4. بهداشت روح و روان

محور ديگري كه قرآن‌كريم در مورد آن داراي دستورات بهداشتي ارزشمندي است؛ محور بهداشت روان مي‌باشد:

در اين زمينه نيز صاحب‌نظران و انديشمندان علوم قرآني قلم‌فرسايي نموده و از ديد قرآن و تاثير شفابخشي آن سخن رانده‌اند كه براي طولاني نشدن مطلب اشاراتي در اين زمينه مي‌نمایيم. اضطراب، دلهره، دلواپسي، احساس ناتواني و بي‌كفايتي فرد براي تعبير و تفسير حوادث موضوع نگران كننده و مهمي است كه براساس تحقيقات جديد اختلالات اضطرابي از شايع‌ترين اختلالات روانپزشكي است.[16]

در اينجا به ذكر برخي از راهكارهاي قرآن در به وجود آمدن آرامش دروني و باز دارنده‌ اختلالات خفيف رواني مي‌پردازيم:

1. توكل: توکل عبارت است از اعتماد به خدا در انجام كار و واگذاري امور به او؛ به طوري كه فعاليت شخصي و تعادل رواني را افزايش می‌دهد و از اضطراب نرسيدن به هدف باز می‌دارد. اين اعتقاد حالتي را در شخص به وجود مي‌آورد كه موجب مي‌شود فرد در تمام حالات و رفتار خويش حضور پروردگار را در نظر بگیرد و در اين حضور احساس قدرت و توانمندي كند[17] كه قرآن هم بر اين مسئله در آيات مختلف تاكيد مي‌كند.[18] از جمله:

(فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى‏ اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ)؛ «پس بر خدا توكّل كن؛ چرا كه خدا توكّل كنندگان را دوست مى‏دارد.»

2. ايمان: از آثار مطلوب ايمان به خدا، آرامش است؛ آرامشي كه موجب سكون نفس، ثبات قلب و ثبات عزم و اراده شده و مانع راهيابي هرگونه اضطراب در انسان مي‌شود.[19]

قرآن كريم مي‌فرمايد: (هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ)[20]؛ «او كسى است كه آرامش را در دل‏هاى مؤمنان فرو فرستاد.»

3. ذكر و ياد خدا:

قرآن كريم مي‌فرمايد: (أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ)[21]؛ «آگاه باشيد، كه تنها با ياد خدا دل‏ها آرامش مى‏يابد!» كه البته منظور از ذكر خدا ذكر زباني، فكر، قلبي، ترك گناه و... مي‌باشد كه ياد خداوند در آرامش و بهداشت روان بسيار موثر است.

4. صبر: يكي از اساسي‌ترين روش‌هاي مقابله با استرس و عوارض ناشي از آن، صبر است.

قرآن‌كريم مي‌فرمايد: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ)[22]؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! بوسيله شكيبايى و نماز، يارى جوييد؛ [چرا] كه خدا با شكيبايان است».

5. توبه و استغفار: يكي از عوامل اضطراب‌زا احساس گناه است كه تا حد زيادي تعادل روان انسان را به هم مي‌زند. قرآن در برخورد با اين مسئله توبه و توجه به رحمت وسيع پروردگار را توصیه می‌کند.

قرآن كريم مي‌فرمايد:

(إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَيُظْلَمُونَ شَيْئاً)[23]؛ «مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند، و [كار] شايسته انجام دهند؛ پس اينان داخل بهشت مى‏شوند، و هيچ ستمى بر آنان نخواهد شد».

راهكارهايي كه قرآن درباره بهدشت روان فرا سوي بشر قرار مي‌دهد؛ بسيار زياد است كه ذكر همه‌ آنها در اين مجال نمي‌گنجد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضايي‌اصفهاني، ج 2، انتشارات مبین، رشت.

2. تغذيه در قرآن، دكتر محمدرضا نوري.

3. فلسفة احكام، آيت الله احمد اهتمام.
4. اسلام وبهداشت روان، مجموعه مقالات، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه علوم‌پزشكي ايران، نشر معارف.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. در مورد وضو و غسل در پاسخ به پرسش‌های قبلی مطالب مبسوطی بیان شد.

[2]. تفسير نمونه، ج 4، ص 291.

[3]. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج 2، ص 348، فلسفة احكام، ص 232 و 235.

[4]. در مورد وضو و غسل در پاسخ به پرسش‌های قبلی مطالب مبسوطی بیان شد.

[5]. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج 2، ص 360 و فلسفه احكام، ص 259.

[6]. تفسير نمونه، ج 4، ص 292 ـ 294.

[7]. فلسفة احكام، ص 260.

[8]. مدثر/ 4.

[9]. طب در قرآن، ص 131.

[10]. بقره/ 222.

[11]. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج 2، ص 370 ـ 371 و...

[12]. اسراء/ 32، فرقان/ 68، ممتحنه/ 12، نور 2 ـ 3 كه با عبارات مختلف از زنا نهي مي‌كند.

[13]. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج 2، ص 379.

[14]. همان، ص 389.

[15]. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج 2، ص 392.

[16]. اسلام و بهداشت روان، ج 2، ص 213.

[17]. همان، ص 132.

[18]. ر.ك: المعجم المفهرس، واژه‌ (وكل).

[19]. اسلام و بهداشت روان، ج 2، ص 217.

[20]. فتح/ 4.

[21]. رعد/ 28.

[22]. بقره/ 153.

[23]. مريم/ 60.