توضیحات
دسته: ـ شخصیت پیامبراعظم از نگاه دانشمندان غیرمسلمان چگونه است؟
بازدید: 1839

پرسش

شخصیت پیامبراعظم9 از نگاه دانشمندان غیرمسلمان چگونه است؟

˜ پاسخ

بی‌تردید پیامبر اکرم9 شخصیت یکتا و بی نظیر جهان در تمام ابعاد زندگی (مادی، معنوی، دنیوی و اخروی) است چنان‌که کتاب آسمانی قرآن‌کریم و سیره‌ تاریخی آن بزرگوار، در طول زندگی خود به این مطلب شهادت می‌دهد. اما آن‌چه که می‌تواند تصدیق‌کننده قرآن‌کریم و تاریخ زندگی آن بزرگوار باشد و آن شخصیت جهانی را به جهانیان معرفی نماید؛ اظهار نظر دانشمندان بزرگ اعم از مسلمان و غیرمسلمان است که در طول تاریخ به تمجید ابعاد مختلف زندگی آن حضرت پرداخته‌اند.

در این نوشتار سعی شده دیدگاه‌های دانشمندان غیر مسلمان در مورد آن حضرت به صورت مختصر آورده شود. البته قابل توجه است که این نوشتار به اظهارنظر برخی از دانشمندان و به صورت گزینش از دیدگاه‌های آنان اشاره خواهد داشت، چراکه برخی از آنان، شخصیت آن حضرت را به صورت گسترده مورد توجه قرار داده‌اند.

1. ولتر[1] (1694 ـ  1779)

ولتر دانشمند و نویسنده‌ متفکر و مشهور فرانسه می‌گوید: «محمد، بی‌گمان مردی بسیار بزرگ بود و مردانی بزرگ نیز، در دامن فضل و کمال خویش پرورش داد». قانون‌گذاری خردمند، جهانگشایی توانا، سلطانی دادگستر، پیامبری پرهیزگار بود و بزرگ‌ترین انقلابات روی زمین را پدید آورد[2].

در جای دیگر می‌گوید: «باید اعتراف کرد که محمد9 تقریباً همه‌ آسیا را از شرک رهایی بخشید و آیین خدای یکتا را بر همه‌‌ کشورها گسترش داد و با قدرتی عجیب بر ضد بت‌پرستان قیام نمود ....؛[3]

2. توماس کارلایل (1795ـ1881)، فیلسوف شهیر و دانشمند انگلیسی[4]

«در عصر تابش نور و علم و ظهور حقیقت، فضایل غیرقابل انکار
مؤسس اسلام و انکار حقایق آیین او، مخالف انصاف بلکه لکه سیاه ننگ
و عار می‌باشد».[5]

در جای دیگر می‌گوید: «برای کلیه افراد بشر از هر چیز لازم‌تر این است که از سخنان حکیمانه و عام‌المنفعه محمد9 استفاده کنند از هر فرمان و اندرز پیغمبراسلام9 معلوم می‌گردد که وی شخصی هواپرست و طالب جاه و سلطنت دنیوی نبوده، و رسالت او مسلماً بر حق و آسمانی است.»[6]

در جای دیگر می‌گوید:

هر سخنی که از زبان او تراوش می‌کرد، کلماتی بود که از گوهر حکمت‌های بلیغه و عقل ریخته می‌شد، گفته‌هایش شبهات و معضلات را کشف و حل می‌کرده و بهترین دستور، برای زندگی و تهذیب اخلاق و سعادت جامعه انسانی بود[7].

محمد9 در دنیا، میان امثال خود از مصلحان و معلمان بشر و پیغمبرانی که به منزله چراغ‌های درخشنده در تاریکی دنیا هستند، ممتاز و بی نظیر بوده است[8].

3. جان دیون پورت (1789ـ1877)[9]، اسلام شناس معروف انگلیسی[10]

«این نکته محقق و مسلم است که در میان همه‌ قانون‌گذاران و فاتحین معروف جهان، تاریخ هیچ‌یک مشروح‌تر و معتبرتر از تاریخ‌ زندگی محمد9 نوشته نشده است.»[11]

«احترام وی به بزرگ، و تواضعش به کوچک، فراوانی تحملش در برابر افراد گستاخ و مغرور، احترام و تکریم و تمجید همه را به خودش جلب کرده است. قابلیت و استعدادی که داشت موجب برتری و فرمانروایی او گردید.»[12]

«حضرت محمد9 را باید یک مصلح دینی و قانون‌گذاری دانست که در قرن هفتم میلادی در عربستان ظهور کرده است. وی بدون تردید، بزرگ‌ترین شخصیتی است که قاره‌ آسیا می‌تواند به وجود چنین فرزندی مباهات کند.»[13]

4. ویل دورانت[14] (1885)، دانشمند بزرگ آمریکایی معاصر[15]

«اگر بزرگی را، به میزان اثر مرد بزرگ در مردمان بسنجیم، باید بگوییم، محمد9 از بزرگ‌ترین بزرگان تاریخ است. وی درصدد بود سطح معنویات و اخلاق قومی را که از گرمای هوا و خشکی صحرا به ظلمات توحش افتاده بود اوج دهد، و در این زمینه توفیقی یافت که از همه مصلحان دیگر بیشتر بود.»[16] ]او[ دینی ساده و روشن و نیرومند، با معنویاتی که اساس شجاعت و مناعت قومی بود پدید آورد که طی یک سال در یکصد معرکه پیروز شد، و در مدت یک قرن، یک امپراطوری عظیم به وجود آورد و در روزگار ما نیروی معتبری است که بر یک نیمه‌ جهان نفوذ دارد[17].

5. جرج برنارد شاو، نویسنده شهیر انگلیسی (1856 ـ 1950)

«من به دین محمد9 به دلیل خاصیت حیات بخشی که دارد، همیشه با نظر احترام عمیق نگریسته‌ام. به نظر من این تنها کیشی است که استعداد آن را دارد که تمام تغییرات و تبدلات عالم وجود را در خود جذب نماید، و با مقتضیات هر عصر و زمانی تطبیق کند»[18]. من اعتقاد راسخ دارم که اگر امروز شخصی بزرگ مانند محمد9 زمام امور عالم را به دست گیرد، همه از او پیروی می‌نمایند، و اطاعتش را گردن می‌نهند[19].

6. بولن ویلی یه[20]

«محمد قانون‌گذاری خردمند و بزرگ بود که دینی تهذیب‌یافته برای جهانیان آورد. او نماینده زنده‌ عنایات پروردگار بود.»[21]

«محمد9 صفاتی عالی داشت و الطاف خداوندی فصاحتی فوق انسانی به او عطا کرده بود، چنان‌چه می‌توانست نادان‌ترین مردم زمان خود و خردمندترین آنان را متقاعد سازد و به دین اسلام معتقد گرداند.»[22]

«آئین محمد چنان خردمندانه است که برای تبلیغ آن هیچ‌ نیازی به جبر و قهر نیست. کافی است که اصول آن را به مردم بفهمانند تا همه به آن بگرایند.»[23]

7. پی یر سیمون لاپلاس (1749ـ1827م)

«گرچه ما به ادیان آسمانی عقیده نداریم، ولی آیین حضرت محمد9 و تعالیم او، دو نمونه‌ اجتماعی برای زندگی بشری است. بنابر این اعتراف می‌کنم که ظهور وی و دین او و احکام خردمندانه‌اش، بزرگ و با ارزش می‌باشد و به همین جهت از پذیرش تعالیم حضرت محمد9 بی‌نیاز نیستیم.»[24]

8. مارون عبود (رئیس دانشگاه ملی «عالیه» لبنان)

ایشان در قصیده‌ پر شوری به مدح از آن حضرت پرداخته است که به قسمت هایی از آن اشاره می‌شود.

«ای محمد! اگر قرآن تو نبود، معجزه‌ای در امت اسلام که پایه‌ای بس استوار دارد، نمی‌دیدیم».

«محمد رهبری است که برای من چنان تصویر می‌شود که گویی سراپای او از عنصر ایمان پی‌ریزی شده است».

«این همان روح بزرگی است که در لباس قهرمانان، برای حوادث بزرگ تاریخ تجلّی می‌کند».

«این یتیمی است که سرپرست ملتی شده است، و پدر سفیدها و سیاهان روی زمین است».

«پیغمبری که دنیا را پر از ذکر نام خدا کرده و همه‌ی ملل روی زمین را به اتحاد دعوت نموده است»[25].

9. جیلمان، نویسنده انگلیسی

«محمد در دعوت خود صادق و در رسالت خود مخلص و در اعمال و اقوال خود طاهر بوده است.»[26]

10. ادوارد گیبون، مورخ دانشمند معروف انگلیسی

«شخص محمد از لحاظ جمال و زیبایی صوری، امتیازاتی داشت، و این امتیازات را جز از نظر کسانی که فاقد آنند، نمی‌توان ناچیز انگاشت.»

«حافظه‌اش قوی و پردامنه، و هوش و ادراکش سهل و اجتماعی بود. نیروی تصورش عالی، قضاوتش صریح و روشن و سریع و قاطع بود. هم دارای قدرت فکر و اندیشه بود، و هم دارای قدرت عمل و اقدام».

«پیش از آن که شروع به نطق و سخنرانی کند، چه شنونده یک نفر بود و چه جمعی بودند، همه مجذوب لطف و محبت او می‌شدند و توجه همه به طرف او جلب می‌شد. صورت آراسته و آمرانه، سیمای موقر و باشکوه، چشمان نافذ، تبسم ملیح و جاذب، محاسن پرمو، قیافه‌ای که نماینده تمام احساسات روحی وی بود و بالاخره نکات و لطایفی را که در محاوره به کار می‌برد همه را وادار می‌کرد که در برابر او صدای هلهله‌ تکریم را بلند کنند»[27].

11. ژان ژاک روسو، دانشمند بزرگ فرانسوی (1712ـ1778)

«شریعت فرزند اسماییل (حضرت محمد9) که از ده قرن پیش بر تمام دنیا حکم‌فرماست، هنوز هم از عظمت مرد بزرگی که آن را تدوین نموده است حکایت می‌کند.»

«حضرت محمد9 نظریات صحیح داشت، و دستگاه سیاسی خود را خوب مرتب نمود، تا زمانی که طرز حکومت در زمان خلفای وی باقی بود، حکومت دینی، دنیوی، شرعی و عرفی، یکی بود و مملکت هم خوب اداره می‌شد»[28].

12. ماکس موللر (1813ـ1900)، خاورشناس شهیر آلمانی و استاد دانشگاه اکسفورد

«به زودی مسیحیان خواهند فهمید که محمد یکی از تصدیق‌کنندگان دین و تعالیم واقعی مسیح بوده است. آن وقت است که از دشمنی خود با محمد که در قرن گذشته مرتکب شده‌اند، به وحشت خواهند افتاد»[29].

13. سرپرسی سایکس (1867 ـ 1945)

این ژنرال معروف انگلیسی در اثر بزرگ خود «تاریخ ایران» می‌نویسد:

عقیده‌ شخصی من این است که محمد9 در میان مشاهیر عالم، با همه‌ ضعف نقایص بشری، بزرگ‌ترین انسانی است که با یک مرام عالی، تمام همّ خود را صرف این کرد که شرک و بت پرستی را از ریشه، منهدم کند و به جای آن افکار بلند اسلام را برقرار سازد. خدمت وافر نمایانی که از این راه به نوع بشر نموده خدمتی است که من آن را ستایش نموده و سر تعظیم فرود می‌آورم[30].

14. مری گیلورد دورمن[31]

قرآن لفظ به لفظ به وسیله‌ جبرئیل بر محمد وحی شده و هر یک از الفاظ آن کامل و تمام است. قرآن معجزه‌ای است جاوید و شاهد بر صدق ادعای محمد پیغمبر خدا، قسمتی از جنبه‌ اعجاز آن مربوط به سبک و اسلوب انشای آن است و این سبک و اسلوب به قدری کامل و عظیم و باشکوه است، که نه جن و نه انس، نمی‌توانند کوچک‌ترین سوره‌ای نظیر و شبیه آن بیاورند[32].

15. تولستوی (1828 ـ 1910)

نویسنده‌ بزرگ و فیلسوف اخلاقی روسی، مؤلف کتاب نامدار «جنگ و صلح»[33] می‌نویسد: «جای هیچ‌گونه تردید نیست که محمد پیغمبر، از بزرگان مصلحین دنیا ـ که نسبت به اجتماع بشری، خدمات شایانی انجام داده‌اند ـ به شمار می‌رود. تنها این فخر برای او کافی است که ملتی پست و خون‌ریز، و بربری را از چنگال اهریمنان عادات نکوهیده، رهانید، و راه ترقی را به روی آنان گشود.»[34]

16. کلود کاهن

حضرت رسول9 در اجتماعی ظهور کرد که تشکیلات حکومتی و سیاسی نداشت، و در نتیجه ـ به طوری که مسلمین امروزی هم عقیده دارند ـ پیغمبر اسلام9 دین و دولت را با هم توأم نمود، پس قوانین اجتماعی نیز جزیی از اطاعت نسبت به خدا می‌باشد. از این رو وحی نازل شده بر پیغمبر اسلام9 شامل دین و سیاست می‌باشد[35].

17. دکتر شبلی شمیل (1917ـ1935)[36]

«محمد9 مدبری بزرگ و حکیمی سترگ، و خداوند فصاحت است که سخنانی برگزیده از وی به جای مانده است.

محمد مردی فرزانه است، مرد سیاست و دهاست و قهرمانی است که در جنگ‌ها با پیروزی مقرون بوده است. او با بلاغت قرآنش پنجه در افکار جهانیان فرو برد و با شمشیرش سرهای گردن‌کشان را درهم کوفت. هم‌چون محمد9 قهرمانی وجود ندارد، نه در گذشته و نه حال و نه آینده.»[37]

18. پرفسور دیوید دوسانتیلا

معاصر و استاد تاریخ سیاسی و مذهبی بنگاه‌های اسلامی در دانشگاه رم.

«محمد9 ساختمان اجتماع عرب را به صورت دیگری درآورد و برای این منظور همان طور که ابن خلدون درک کرده است، عمیق‌ترین غرایز فردی را نشو و نما داد و به کمک طلبید. در ابتدا پایه و اساس قبیله از بن کشیده شد، و دیگر صحبت تابعیت و اتفاق قبیله در بین نبود.»[38]

پیغمبر9 درمورد روابط همسایگی نصایح زیبایی کرده است. نسبت به همسایه‌ خود مهربان باش. چادری بر روی او بیفکن تا از آسیب ماندن مصون ماند. به وی به نظر شفقت و مهربانی نگاه کن. اگر کار زشتی می‌کند او را ببخش، و اگر نسبت به تو خوبی کرد از او تشکر کن[39].

19. آلفونس دولامارتین، شاعر و نویسنده فرانسوی

اگر بزرگی هدف، کمی وسایل، ابزار و عظمت نتیجه را برای یک
نابغه‌ بشری مقیاس بگیریم، در تاریخ نظیری مانند حضرت‌ محمد9 نمی‌توان یافت.

«وی در ثلث اراضی مسکون، امپراطوری‌ها، ارتش‌ها، قوانین، خاندان‌ها و توده‌های عظیم بشری را به حرکت در آورد. با عظمت‌تر از آن، این است که عقل‌ها، اندیشه‌ها، عقیده‌ها و روان‌ها را به نهضت درآورد.»[40]

«هیچ پیغمبری نتوانسته است مانند پیغمبر اسلام، انقلابی آن چنان مقدس و طولانی و پر اهمیت، در آن مدت خیلی کم، به مرحله‌ی عمل درآورد.»[41]

20. دکتر نیس، دانشمند اندونزی و استاد کیش مسیحی در دانشگاه بیرهنگام

ای فرزند مکه! و ای سلاله‌ بزرگواران! و ای بازآورنده مجد و عظمت پدران و نیاکان! و ای رهایی‌بخش جهان از قید عبودیت معبودان باطل! نه تنها جهان به تو افتخار می‌کند و خدا را به این موهبت گرانقدر سپاس می‌گوید، بلکه از تمام سعی و کوشش‌های تو تقدیر می‌کند[42].

21. استانلی لین پولی

ایشان در کتاب «خطابه‌ها و سخنان مختصری از محمد پیغمبر اسلام» می‌نویسد:

«پیامبر اسلام در ظرف 23 سال با شخصیت بارز و قوت کلام و اخلاق و رفتارش توانست یکی از بزرگ‌ترین مذاهب روزگار را پایه‌گذاری کند و یکی از کامل‌ترین تمدن‌ها و فرهنگ‌ها را بنیان‌گذاری نماید. وی یکی از بزرگ‌ترین قانون‌گذاران، مربیان مذهبی، سیاستمداران و مردان کارزار می‌باشد. در حالی‌که مدرسه ندیده و درس نخوانده بود»[43].

22. رودلف یوکل، اسلام شناس آلمانی

پیامبراسلام در نزد همه‌ آن‌هایی که با او معاشرت داشتند محبوب و محترم بود و دایم به ذکر خدا، مناجات، دعا و نماز مشغول بود. اکثر اوقات را روزه می‌گرفت و تمام همّ خود را برای برقراری عدالت و نیکوکاری صرف می‌کرد. این بود که نه تنها نظر احترام یارانش را به خود جلب کرده بود، بلکه همه‌ اشراف و بزرگانی که با او مخالف بودند، به دیده‌ی احترام به او می‌نگریستند[44].

23. واشنگتون ایرونیگ (آمریکایی)، اسلام‌شناس و نویسنده و کنسول آمریکا در اسپانیا

ایشان در کتابی به نام «زندگانی محمد9» می‌نویسد:

پیروزی‌های نظامی او نه غروری در وی ایجاد می‌کرد و نه لاف و گزافی به وجود می‌آورد ... هنگامی که بزرگ‌ترین قدرت در اختیار او بود، با همان سادگی و خضوعی زندگی می‌کرد که در اوقات گمنامی می‌زیست؛ و آن قدر از ابراز احترامات شاهانه گریزان بود که هر وقت به مجلسی وارد می‌شد، هرگاه تشریفات احترام‌آمیز را علاوه بر حد معمول ابراز می‌کردند، ناراحت می‌شد و هروقت برای توسعه‌ قلمرو سلطه و نفوذ اقدامی می‌کرد، همانا به منظور ایجاد سلطه و نفوذ دینی بود[45].

24. جیمس میکر، نویسنده مشهور آمریکایی

... بعداً محمد رئیس دولت شد و حتی شهادت دشمنانش این است که با کمال حکمت و بصیرت، امورکشور را اداره کرده است ... در سال‌های آخر حیاتش از او دعوت شد که یا «دیکتاتور» باشد یا «زاهد»، ولی او این دو وسوسه را رد کرد و تأکید می‌کرد که او فقط بشری است که خدا او را مانند پیغمبران سابق، به این جهان فرستاده تا پیام او را به مردم ابلاغ کند[46].

25. دکتر مارکوس دودس

وی در کتابی به نام «محمد، بودا، مسیح» نوشته است:

... امتیاز او (حضرت محمد9) در این تصمیم بود که «دیگران باید ایمان بیاورند» ... از این گذشته، او دارای دو نکته‌ بسیار مهم و مشخص نظام پیغمبری بود. نکته‌ اول این بود که حقیقت ذات خدا را او طوری می‌دید که هم‌نوعان او نمی‌دیدند. نکته دوم این بود که در نهاد او، انگیزه و عامل شدید غیر قابل انکار، و مقاومی وجود داشت که او را برای نشر و تبلیغ آن حقیقت، تحریک می‌کرد[47].

26. دکتر زویمر (1813ـ1900) خاورشناس

بدون شک، حضرت محمد9 یکی از بزرگ ترین رهبران دینی جهان است. دلیل این ادعا این است که وی مصلحی قابل تقدیر و گوینده‌ای ورزیده و متفکری بزرگ بوده است... قرآنی که او آورده است و هم‌چنین تاریخ قرآن، هردو گواه این مدعی می‌باشد[48].

27. ویلیم موئیر (1918ـ1950)، اسلام‌شناس و رئیس انجمن‌آسیایی لندن

«دین محمد آسان و سخنانش واضح بود و اعمالی که انجام داده عقل را مبهوت می‌کند. در تاریخ جهان مصلحی مانند پیامبر اسلام وجود ندارد که در ظرف مدت کوتاهی دل‌ها را بیدار و اخلاق عمومی را تهذیب نموده و بنای فضیلت را استوار کرده باشد.»[49]

28. کارل مارکس آلمانی (1818ـ1883)، رهبر سوسیالیست‌های جهان

محمد9 مردی بود که به خطاها و لغزش‌های مسیحیان و یهودیان پی ‌برد، و آن‌ها را با خط درشت به جامعه‌ بشری فهماند. وی از میان مردمی بت‌پرست با اراده‌ای آهنین برخاست و آنان را به یگانه پرستی دعوت کرد و در دل‌های ایشان، جاودانی روح و روان بکاشت، بنابراین او را نه تنها باید در ردیف مردان بزرگ و برجسته‌ی تاریخ شمرد، بلکه سزاوار است که به پیامبری او اعتراف کنیم و از دل و جان بگوییم او پیامبر خدا بوده است[50].

29. مهاتماگاندی، رهبر بزرگ هند

«حضرت محمد9 پیامبری بزرگ و مردی شجاع بود و از کسی جز خدا نمی‌ترسید. هرگز دیده نشد که چیزی بگوید و عملی غیر از آن به جای آورد و عمل وی، با احساسش برابر بود... هنگامی که من خواندم که خود و خاندانش چه محرومیت‌هایی به طور اختیاری تحمل کردند، اشک‌ها ریختم.»[51]

30. پرفسور هانری کربن فرانسوی، اسلام شناس معاصر و متخصص در فلسفه اشراق اسلامی

«اگر اندیشه‌ پیغمبر اسلام، خرافی بود و اگر قرآن وحی الهی نبود، وی هرگز جرأت نمی‌کرد بشر را به دانش دعوت کند، هیچ بشری و هیچ طرز فکری به اندازه پیامبر اسلام و قرآن، مردم را به دانش دعوت نکرده است. تا آن‌جا که در قرآن حکیم، نهصد و پنجاه بار، از دانش و عقل و اندیشه، سخن به میان آمده است.»[52]

31. فرید ریش دیتریسی (1821ـ 1903)، خاورشناس مشهور آلمانی

«علوم طبیعی، ریاضی، فلسفه، ستاره‌شناسی که در قرن دهم، اروپا را جلو برد، سرچشمه‌ تمام آن‌ها قرآن‌ محمد9 می‌باشد و اروپا به آئین محمد9 بدهکار است.»[53]

32. جواهر لعل نهرو (1889ـ1963) نخست وزیر فقید هند

«حضرت محمد9 به خود و رسالتش اعتماد داشت، و همین اعتماد و ایمان، وسیله قوت و عزت را برای پیروان خود فراهم ساخت... داستان انتشار مسلمانان در آسیا، اروپا، آفریقا و تمدن باعظمتی که به دنیا عرضه کرد، یکی از شگفتی‌های بزرگ تاریخ به شمار می‌رود. مسلمانان چنان دارای روح علمی شدند که سزاوار است آنان را پدر علم جدید بخوانیم.»[54]

33. دکتر گستاولوبون فرانسوی (1841ـ1931)، مورخ و اسلام شناس

«عقل پیامبر اسلام از بزرگ‌ترین عقول بشری، و عقاید او از استوارترین عقاید بود. وی دلی پر از صفا و محبت داشت.»

«اثر تمدنی و سیاسی اسلام واقعاً حیرت‌انگیز است. کشور عربستان در عصر جاهلیت، عبارت بود از چند شهرستان کوچک و یک عده قبایل خودسری که همیشه با هم به جنگ و قتل و غارت مشغول بودند، ولی در جریان یک قرن از ظهور پیغمبر اسلام، دامنه این مذهب، از دریای سند تا اندلس، یعنی اسپانیای جنوبی، امتداد یافت و در تمام ممالک این حوزه، پرچم اسلام، در اهتزاز بود.»[55]

34. بورس وارث اسمیت

«از نظر تاریخ، به طور اطلاق، این خوشبختی بی‌نظیر وجود دارد که شخصیت محمد9 سه جنبه دارد: اول موسس ملت؛ دوم پایه گذار حکومت و امپراطوری؛ سوم شارع، یعنی پایه‌گذار قانون و مذهب است.

محمد9 تا آخرین روزهای زندگیش، فقط یک عنوان داشت و آن عنوان، «پیغمبری» بود و من با کمال جرأت ایمان دارم که روزی، عالی‌ترین فلسفه‌ها، و صادق‌ترین اصول مسیحیت، به اسلام، ایمان خواهند آورد و تسلیم خواهند شد و تصدیق خواهند کرد که محمد9 پیغمبر بوده و پیغمبر واقعی خدا بوده است.»[56]

برای اطلاع بیشتر در این زمینه به منابع زیر مراجعه شود.

1. اسلام از نظر دانشمندان غرب، پروفسور نصرالله نیک بین

2. پیامبر اسلام9 از نظر دانشمندان شرق و غرب، علی دوانی

3. اعترافات دانشمندان بزرگ جهان، خیرالله مردانی

4. پنجگام دین، دکتر مجذوب صفا

5. اسلام‌ و غرب، پروفسور دکتر خورشید احمد، ترجمه سید غلامرضا سعیدی.

6. اسلام شناسی غرب، سید محمد کاظم مدرسی.

7. محمد9 در نظر دیگران، کاظم الشیخ سلمان آل‌نوح، ترجمه محمد علی خلیلی.

8. محمد9، ستاره‌ای که در مکه درخشید، م. ساواری محقق فرانسوی، ترجمه عنایت الله شکیباپور.

9. اسلام از نظرگاه دانشمندان غرب، گروهی از نویسندگان، علی اصغر حکمت.
10. تاریخ ترکیه، سرهنگ لاموش، ترجمه سعید نفیسی.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. Voltaire.

[2]. کلیات ولتر، ج 24، ص 555، به نقل از پیامبر اسلام9 از نظر دانشمندان شرق و غرب، علی دوانی، ص 51.

[3]. کلیات ولتر، ج 28، ص 547 و ر.ک: همان، ج 17، ص 382 و ج 11، ص 216 و ج 26، ص 375 و ج 26، ص 338.

[4]. وی کتابی دارد به نام قهرمانان که محمدسباعی آن را ترجمه کرده به نام «الابطال» و مرحوم ابوعبدالله زنجانی آن را به فارسی ترجمه کرده؛ در این کتاب به مردان نامدار جامعه بشری و از جمله به پیامبر اکرم9اشاره شده است.

[5]. پیامبر اسلام9از نظر دانشمندان شرق و غرب، علی دوانی، ص 61.

[6]. همان، ص 63.

[7]. همان، ص 66 و 67.

[8]. همان، ص 66 و ر.ک: همان، ص 57 تا 91 و اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، پرفسور نصرالله نیک بین، ص 32 تا 36.

[9]. John davenport.

[10]. وی کتابی دارد به نام عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، ترجمه سید غلامرضا سعیدی.

[11]. عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، ص 3.

[12]. همان، ص 54.

[13]. اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، پروفسور نصرالله نیک بین، ص 16 و 17 برای اطلاع بیشتر ر.ک: اسلام از دیدگاه دانشمندان شرق و غرب، علی دوانی، ص 92 تا 129.

[14]. Willdurant.

[15]. وی در کتاب تاریخ تمدن، ج 11، (عصر ایمان ـ تمدن اسلامی) درباره پیامبر اسلام9 سخنانی را گفته است.

[16]. تاریخ تمدن، ویل دورانت، ج 11، ص 26.

[17]. همان، ص 26 برای اطلاع بیشتر ر.ک: همان، ج 11، ص 11، 14، 15، 22، 24، 25، 26، 45 تا 49، 51،62، 96،100 تا 103، 107، 109 (به نقل از پیامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، علی دوانی، ص 130 تا 156.

[18]. اسلام و غرب، پرفسور دکتر خورشید احمد، ترجمه سید غلامرضا سعیدی، ص 132.

[19]. مجله العرفان، ج 34، ص 324، به نقل از پیامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، ص 157 و ر.ک: اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، ص 106 تا 108.

[20]. Bovlain villiers.

[21]. زندگانی محمد9، بولن ویلی یه، ص 143، 144، 168 و 177 و اسلام از نظر ولتر، ص 14.

[22]. همان.

[23]. همان.

[24]. مجله مکتب اسلام، اردیبهشت 1352، ص 69.

[25]. پیامبر اسلام9 از نظر دانشمندان شرق و غرب، استاد علی دوانی، ص 180 تا 186.

[26]. محمد بن عبدالله9، عمر ابو نصر، ص 75، به نقل از پیامبر9 از نظر دانشمندان شرق و غرب، ص 195.

[27] عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، جان دیون پورت، ص 12ـ19، و ر.ک: اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، پروفسور نصرالله نیک بین، ص 22 و 23.

[28] قرارداد اجتماعی، ژان ژاک روسو، ترجمه دکتر زیرک زاده، ج 1، ص 110، به نقل از پیامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، ص 201.

[29]. حکم النبی محمد، سلیم قبعین، چاپ سوم، ص 87 ـ 82، به نقل از همان.

[30]. تاریخ ایران، ترجمه فارسی، ج 1، ص 726.

[31]. Marry gaylord, dorman.

[32]. اسلام و غرب، پرفسور دکتر خورشید احمد، ترجمه سید غلامرضا سعیدی، ص 106.

[33]. تولستوی در بسیاری از تألیفات خود از اسلام و پیامبر9 به نیکی یاد کرده است.

[34]. پیامبر اسلام9 از نظر دانشمندان شرق و غرب، استاد علی دوانی، ص 215 تا 218.

[35]. الاسلام فی نظر اعلام الغرب، ص 90 ـ 91، به نقل از همان، ص 221.

[36]. ایشان لبنانی بود اما در مصر می‌زیست و دانشمندی مادی و مخالف ادیان آسمانی بوده است.

[37]. الوحی المحمدی، سید رشید رضا، چاپ سوم، ص 122، به نقل از همان، ص 223 ـ 226.

[38]. میراث اسلام، پرفسور دیوید دو سانتیلا، ترجمه مصطفی علم، تحت عنوان «قانون و اجتماع»، ص 265.

[39]. همان، ص 288 به نقل از پیامبر اسلام(ص) از نظر دانشمندان شرق و غرب، ص 242.

[40]. اسلام شناسی غرب، سید کاظم مدرسی، ص 54، به نقل از تاریخ ترکیه.

[41]. اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، پرفسور نصرالله نیک بین، ص 19.

[42]. همان، ص 20.

[43]. خطابه ها و سخنان مختصری از محمد پیغمبر اسلام، استانلی لین پول، ص 27 تا 29 (به نقل از همان، ص 25).

[44]. پنجگام دین، دکتر مجذوب صفا، ص 187 (به نقل از همان، ص 26).

[45]. زندگانی محمد9، ترجمه سید غلامرضا سعیدی، (به نقل از همان) و همچنین ر.ک: محمد و خلفا واشنگتون ایرونیک.

[46]. اسلام از دیدگاه، دانشمندان غرب، ص 30.

[47]. داستان هایی از زندگی پیغمبر ما، ممتاز احمد پاکستانی، ترجمه سید غلامرضا سعیدی، ص 150.

[48]. مجله مکتب اسلام، اردیبهشت 1352، ص 29 (به نقل از خاور زمین و آداب و رسوم آن، دکتر زویمر، ص 27).

[49]. اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، ص 39.

[50]. محمد عند علماء الغرب، ص 101.

[51]. اسلام شناسی غرب، ص 27، به نقل از اسلام از نظر دانشمندان غرب، ص 61.

[52]. پنجگام دین، دکتر مجذوب صفا، ص 51.

[53]. اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، پروفسور نصرالله نیک بین، ص 51.

[54]. همان، ص 64.

[55]. تمدن اسلام و عرب، گستاولوبون، ص 154و155.

[56]. داستان هایی از زندگی پیغمبر ما، ممتاز احمد پاکستانی، ترجمه آقای سعیدی، ص 147 و 157.