توضیحات
دسته: ـ آیا نخست زمین و آسمان از هم جدا بودند (فصّلت/ 11) یا یکی بودند و جدا شدند(انبياء/ 30)؟
بازدید: 1906



پرسش:

آیا نخست زمین و آسمان از هم جدا بودند (فصّلت/ 11) یا یکی بودند و جدا شدند(انبياء/ 30)؟

˜پاسخ:

(أَوَلَمْ يَر الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا)[1]؛ «آيا كسانى كه كفر ورزيدند اطلاع نيافتند كه آسمآن‌ها و زمين پيوسته بودند، و آن دو را گشوديم و هر چيز زنده‏اى را از آب قرار داديم؟! پس آيا ايمان نمى‏آورند؟!»

(ثُمَّ اسْتَوَى‏ إِلَى السَّماءِ وَهِيَ دُخَانٌ)[2]؛ «سپس به آفرينش آسمان پرداخت، در حالیکه آن دود بود؛ و به آن (آسمان) و به زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «اطاعت كنان آمديم»».

(وَالسَّماءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ)[3]؛ «و آسمان را با قدرت بنايش كرديم، و قطعاً ما گسترش دهنده هستيم». اگرچه آیات زیادی به مسأله‌ خلقت آسمان و زمین و به طور کلی جهان، اشاره دارند ولی مفسران و دانشمندان در مورد چگونگی آفرینش آسمان و زمین به این سه آیه توجه خاصی دارند.

در تفسیر این آیات، ذکر چند نکته، مفید به نظر می‌رسد.

1. در آیة اول

الف. مراد از «یَرَ» رؤیت علمي‌ و فکری است چرا که تفکر دقیق در هر امری آن را مانند دیدن شیء محسوس می‌سازد[4].

ب. «رتق» و «فتق» دو معنای مقابل هم هستند. به گفته‌ راغب: «رتق» چیز به هم پیوسته را گویند و «فتق» به جداکردن دو چیز به هم پیوسته گفته می‌شود[5].

2. آیة دوم

الف. اگر واژه‌ «استوی» با «الی» متعدی شود به معنای رسیدن به چیزی است[6].

ب. «سماء» در لغت به معنای «طرف بالا»ست و قرآن آن را در معانی و مصادیق متعددی به کار برده است. از جمله، جهت بالا (ابراهیم/ 24) جو زمین (ق/ 9) محل کرات بالا (فصلت/ 12) و...[7].

ج. «دخان» آن چیزی است که به دنبال شعلة آتش به طرف بالا حرکت می‌کند[8]، جمله‌ «وهی دخان» حالت آسمان را در آن زمان بیان می‌کند.

مرحله‌ اول: مرحله‌ دخانی، ]اگر چه دخان در كتب لغت به معناي دود آمده است ولي بايد گفت مراد از دخان در آيه‌ شريفه نمي‌بايست دود ساده‌ معمولي باشد.[

آيه اول خطاب به كفار ]دوگانه‌پرستان[9][ است و آنان را به تفكر در خلقت آسمان و زمين فرا مي‌خواند تا از اين راه به عظمت خداي واحد پي ببرند.

در تفسير مراد خداوند متعال از «رتق و فتق» چند احتمال داده شده است:

الف. منظور از پيوستگي، يكنواخت‌بودن مواد جهان است كه به صورت ماده‌ واحدي نمايان بوده است و به مرور زمان از هم جدا شده و تركيبات جديد پيدا شده‌اند[10].

ب. به هم پيوستگي آسمان و زمين اشاره به آغاز خلقت است كه بر طبق نظرات دانشمندان، اين مجموعه به صورت توده‌ عظيمي از بخار سوزان بود كه بر اثر انفجار دروني و حركت به تدريج تجزيه شد و كواكب و ستاره‌ها بوجود آمدند و باز هم جهان در حال گسترش است[11].

ج. مراد از بسته بودن این است که در آغاز از آسمان بارانی نمی‌بارید و از زمین گیاهی نمی‌روئید ولی خداوند آن دو را گشود و باران را نازل کرد و گیاهان را رویاند[12].

هرکدام از این سه نظریه مؤیدی از روایات و کشفیات علوم‌تجربی دارند؛ البته به نظر می‌رسد این سه تفسیر قابل جمع مي‌باشد و هر کدام به یک مرحله از آفرینش آسمان و زمین توجه دارند.

مرحله‌ اول: که در آن جهان به صورت توده‌ گاز بسیار فشرده و متراکم و دارای ترکیبی ساده بوده است؛ این آتشگوی از گازهای بی‌نهایت سوزان و چگال که بیشتر متشکل از هیدروژن و هلیوم بود تشکیل شده بود[13].

مرحله‌ دوم: مرحله‌ «رتق و فتق» است كه در این مرحله به خاطر انبساط بیش از حد این گوی آتشین در آن انفجاری رخ داد و ذرات آن به اطراف پرتاب شده، کهکشان‌ها و ستارگان را تشکیل دادند و این حرکت هنوز هم ادامه دارد.

در تفسیر عبارت «وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ» در آيه‌ (وَالسَّماءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ)[14] چند احتمال ذکر شده است که یکی از آن‌ها «موسعون» را به معنای «گسترش‌دهنده آسمان‌ها» می‌داند[15]؛ با این تفسیر آیه می‌تواند اشاره‌ای به فتق و رتق جهان داشته باشد. انیشتین، سیلفر و هوبل از دانشمندانی هستند که برگسترش آفرینش و کهکشان‌ها تاکید دارند[16].

مرحله‌ سوم: خداوند متعال پس از خلقت آسمان و زمین، آب و باران را خلق کرد و در زمین گیاهان را رویاند.

آنچه به عنوان یک فرضیه‌ علمي‌ پیرامون نحوه خلقت آسمان و زمین مطرح است این است که «ابتدا کرات آسمانی به صورت گاز به هم چسبیده و متصل‌ بوده‌اند و بعدها به مرور زمان بر اثر فشردگی و تراکم شدید، گازها تبدیل به جسم شده‌اند این واقعیت علمي ‌اولین‌ بار توسط «لابلاس» ریاضی‌دان و منجم مشهور فرانسوی اظهار گردید و امروزه نجوم جدید آن را بهترین نظریه می‌داند[17].
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

از آن جايی که نظریات علوم‌تجربی پیرامون آفرینش جهان ]به عنوان مثال نظريه‌ي انفجار بزرگ ـ Big Bang [ هنوز به عنوان نظریاتی احتمالی مطرح می‌شوند و به طور قطعی اثبات نشده‌اند نمی‌توان آیات قرآن را بر آن‌ها تطبیق داد و فقط این مقدار می‌توان گفت که ظاهر آیات قرآن مطابقتی شگفت‌گونه و اعجازآمیز با این فرضیات دارد و اگر زمانی این فرضیات به طور قطعی اثبات شوند، اعجاز علمي‌ قرآن در این زمینه آشکار می‌گردد.

برای مطالعة بیشتر، می‌توانید به کتب زیر مراجعه فرمایید.

1. پژوهشی در اعجاز علمي‌ قرآن، دکتر محمد علی رضایی اصفهانی.

2. زمین و آسمان در قرآن، سید علی اشرف حسینی.

3. راز آسمان‌ها و زمین، ثریا شاه ویسی.
4. تفسیر نمونه ذیل آیات مطرح شده، آیت الله مکارم شیرازی.

[1]. انبیاء/ 30.

[2]. فصلت/ 11.

[3]. ذاریات/ 47.

[4]. زمین و آسمان در قرآن، ص 30.

[5]. مفردات راغب، ماده‌ي «رتق» و ماده‌ي «فتق».

[6]. همان، ماده‌ «سوي».

[7]. پژوهشی در اعجاز علمي ‌قرآن، ج 1، ص 94.

[8]. مفردات راغب، ماده‌ي «دخن».

[9]. الميزان، ج 14، ص 278.

[10]. همان.

[11]. نمونه، ج 3، ص 394.

[12]. تفسیر صافی، ج 3، ص 347 و تفسیر مجمع البیان، ج 10، ص 716.

[13]. نجوم به زبان ساده، ص 155.

[14]. ذاریات / 47.

[15]. تفسیر المیزان، ج 18، ص 386.

[16]. من علم الفلک القرآنی، ص 33.

[17]. مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص 17.