توضیحات
دسته: ـ خداوند در قرآن مي‌فرمايد: (كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ) آيا نفس مي‌ميرد يا روح؟ اصولاً نفس چه رابطه‌اي با روح و روان دارد؟
بازدید: 1097



پرسش:

خداوند در قرآن مي‌فرمايد: (كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ) آيا نفس مي‌ميرد يا روح؟ اصولاً نفس چه رابطه‌اي با روح و روان دارد؟

˜ پاسخ:

آيه‌ شريفه (كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ) در سه جاي قرآن آمده است. آيه‌ 185 سوره‌ آل‌عمران، آيه 35 سوره‌ انبياء و آيه‌ 57 سوره‌ عنکبوت.

آيه‌ (كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ)؛ «هر شخصي چشنده مرگ است.» يک قانون کلي در نظام خلقت اشاره دارد که طبق آن موجودات در نهايت خواهند مُرد. منتها بحث سر اين است که واژه‌ «نفس» که مي‌ميرد، در اين‌جا به چه معناست؛ به معناي روح يا جسم؟

مقصود از نفس در اين آيه مجموعه‌ جسم و جان است، لذا برخي از دردها را بدن مي‌چشد و روح هم هنگام جداشدن از بدن، برخي ناراحتي‌ها را تحمل مي‌کند.
نکته

واژه «نفس» در قرآن همان‌طور که اين‌جا به معناي جسم و روح آمده، گاهي به معناي روح آمده است، مثل (يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَي‏ رَبِّكِ)[1] و (وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا)[2] که خداوند به نفس و حالت تعادلي که دارد، قسم مي‌خورد. گاهي هم به معناي بدن است، مثل (مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ)[3]؛ (هر كس، شخصي را بدون (ارتكاب قتلِ) كسي يا فسادي در زمين بكُشد)، که در حقيقت جسم کشته مي‌شود.

ممکن است گفته شود در «مَن قَتَلَ نَفْساً» جسم و روح با هم به قتل مي‌رسد. چون جسم خودش به تنهائي قابل به قتل رساندن نيست.

در پاسخ مي‌گوييم وقتي جسم را قطعه قطعه يا جدا مي‌کنند او مي‌ميرد، و وقتي مُرد، روح از بدن جدا مي‌شود.

بايد توجه کنيم که واژة نفس گاهي به معناي مطابقي و زماني معناي تضمني دارد، يعني گاهي واژة نفس بر کل وجود، شخص انسان و مجموعه روح و جسم اطلاق مي‌شود و گاهي بر يک بخش اطلاق مي‌شود.

اين واژه گاهي در کل و گاهي در جزء کاربرد دارد. مفسران هم به اين مطلب اذعان دارند.
مقصود از چشيدن مرگ

مقصود از چشيدن، احساس کامل است، يعني انسان گاهي غذايي را با چشم مي‌بيند يا با دست لمس مي‌کند که اين احساس کامل نمي‌باشد، احساس کامل وقتي است که انگور را در دهانتان بگذاريد و بخوريد. در نظام خلقت هم مرگ غذايي است که انسان با جسم و جانش و با تمام وجودش خواهد چشيد. برخي با توجه به همين تعبير استفاده کرده‌اند که مرگ در زبان و فرهنگ قرآن، چيز عدمي نيست لذا فرمود مرگ را مي‌چشيد، مرگ فنا و نابودي نيست و الا چشيدني نبود. چشيدن مرگ، يعني احساس کامل و احساس کامل هم توسط روح ـ كه از جسم جدا مي‌شود ـ و جسم ـ که از روح جدا مي‌شود ـ انجام مي‌شود، لذا رابطه‌ي آن‌ها رابطه‌اي تنگاتنگ است.
آيا روح و نفس با روان يکي است؟
در اين مورد اختلاف نظر وجود دارد و روان‌شناسان معمولاً از واژه «روح» و «نفس» استفاده نمي‌کنند و در مذاکرات حضوري نيز متمايل هستند که مرز روح از روان جدا باشد و حفظ شود. به عبارت ديگر گاهي به حالات و نمودهاي مادي روح انسان روان گفته مي‌شود و هميشه اين دو مطلب تطابق ندارد هر چند که شخصيت انسان يک موجود بيشتر نيست و داراي ابعاد مختلف است که از هر جهت نام روح، نفس، ذهن، عقل و روان بر او گذاشته مي‌شود. البته نفس گاهي به جسم انسان هم گفته مي‌شود (همان‌طور که گذشت).

[1]. فجر / 27.

[2]. شمس / 7.

[3]. مائده / 32.