توضیحات
دسته: ـ حقيقت خواب از منظر قرآن و علم چيست؟
بازدید: 2670

پرسش

حقيقت خواب از منظر قرآن و علم چيست؟

˜ پاسخ:

قرآن کريم با اين‌که کمتر به موضوعات جزيي مي‌پردازد، مسأله‌ خواب و رؤيا را به طور دقيق و همه جانبه بيان مي‌کند. به گونه‌اي که انسان با سيري در تفاسير آيات قرآن‌‌‌کريم به جنبه‌هاي روان‌شناختي، جامعه‌‌‌شناختي و ارزش و اعتبار اين مسأله و تاثير آن در زندگي پي‌مي‌برد.

قرآن‌کريم خواب را به عنوان يک پديده‌ مهم آفرينش و يکي از نعمت‌هاي بزرگ الهي بر انسان ياد مي‌کند و مي‌فرمايد: (وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتاً)[1]؛ (و خواب شما را (مايه) استراحت قرار داديم).

و در جاي ديگر خواب را به عنوان يکي از آيات و نشانه‌هاي قدرت حکيمانه خود ذکر مي‌کند: (وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ)[2]؛ (و از نشانه‏هاي او خواب شما در شب و روز است).

با اين‌که تقريباً يک سوم زندگي هر انسان را خواب تشکيل مي‌دهد و انسان در هر شبانه روز با آن مواجه است اما هنوز خيلي از اسرار آن شناخته نشده است و همچنان ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده است اگر چه تاکنون نظرات گوناگون و بعضاً ضد هم از طرف دانشمندان و انديشمندان ارائه شده اما نه تنها اسرار آن کشف نشده بلکه بر زواياي پنهان آن افزوده است.
مفهوم‌شناسي خواب

معادل خواب در زبان عربي کلمه «نَوْمْ» مي‌باشد که همراه با مترادف خود «مَنامْ» در آيات قرآن و روايات استعمال شده است.

برخي واژه شناسان در مورد خواب نوشته‌اند:

خواب بيهوشي سنگيني است که عارض بر قلب مي‌شود و آن را از شناخت اشياء باز مي‌دارد و به همين خاطر گفته شده است که خواب آفت است چرا که خواب برادر مرگ است[3].

و برخي ديگر نوشته‌اند:  خواب حالت آسايش در انسان و حيوان است که توأم با آرامش و از کار افتادن حواس ظاهري مي‌باشد[4]، اما دقيق‌ترين تفسير را براي خواب قرآن کريم بيان مي‌کند و آن را يک نوع قبض روح و جدايي روح از بدن معرفي مي‌کند، آن‌جا كه مي‌فرمايد:

(اللَّهُ يَتَوَفَّي الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَي‏ عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَي‏ إِلَي‏ أَجَلٍ مُسَمّي...)[5]؛ (خداجان‏ها را هنگام مرگشان و (نيز روح) آنكه نمرده است را در خوابش بطور كامل مي‏گيرد. پس (جان) كسي را كه مرگ را بر او مقرر كرده نگاه مي‏دارد و (روح آن) ديگري را تا سرآمد معيّني باز مي‌فرستد؛ قطعاً در آن‌[ها] نشانه‏هايي است براي گروهي كه تفكّر مي‏كنند).

برخي از نکات مهم در آيه‌ شريفه:

الف: «توفّي» در لغت به معناي دريافت کردن و تحويل گرفتن روح مي‌باشد نه از بين رفتن و نابود شدن[6].

ب: شباهت مرگ و خواب: 1. خواب مرگ ضعيف و کوچک است و مرگ خواب شديد و بزرگ؛ 2. در هر دو مرحله روح و نفس انسان از نشئه‌اي به نشئه‌اي ديگر انتقال مي‌يابد.

ج. تفاوت بين خواب و مرگ: در حين خواب انسان غالباً توجه ندارد و هنگامي که بيدار مي‌شود نمي‌داند که در حقيقت از سفري بازگشته بر خلاف مرگ که همه چيز بر او روشن است.
ماهيت خواب

خواب ماهيتي دو بُعدي دارد:

بُعد اول جسماني است؛ از نظر جسمي تعطيل قواي جسماني و حواس ظاهر است؛ بُعد دوم روحاني است؛ که نوعي گريز و رجوع ]برگشتن[ به باطن و ملکوت است.
اسرار خواب
خواب مانند مرگ از نظر علم از مجهولات است و آنچه علم در اين زمينه مي‌شناسد قسمتي از جريانات جسماني است که در قلمرو بدن صورت مي‌گيرد[7].

[1]. نبأ / 9.

[2]. روم / 23.

[3]. المصباح المنیر، احمد بن محمد المقری الفیومی.

[4]. فرهنگ فارسی عمید، حسن، عمید.

[5]. زمر / 42.

[6]. الصحاح، اسماعیل بن الجوهری.

[7]. برگرفته از کتاب زندگی جاوید یا حیات اخروی، شهید مرتضی مطهری، ص 19.