توضیحات
دسته: ـ تفاوت‌ها و اشتراک‌های زن و مرد در چیست و مبانی و آثار آن کدام است؟
بازدید: 1445

2ـ تفاوت‌ها و اشتراک‌های زن و مرد در چیست و مبانی و آثار آن کدام است؟

در این مورد چند مطلب وجود دارد.
الف) مشترکات زن و مرد

زن و مرد هر دو انسان و دارای جسم و روح الهی هستند و حقوق اساسی مشترک دارند از جمله: حق حیات، حق ازدواج، حق مالکیت، حق شغل، حق تعلیم و تعلّم، حقوق اجتماعی و از همه مهم‌تر حق معنوی کمال که در قرآن بر آن تأکید شده است. Pمَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَO[1]؛ «هر كس، از مرد يا زن، [كار] شايسته‏اى انجام دهد، در حالى كه او مؤمن است، پس قطعاً، او را به زندگانى پاكيزه‏اى زنده مى‏داريم؛ و قطعاً، مزدشان را طبق بهترين چيزى كه همواره انجام مى‏دادند، به آنان پاداش خواهيم داد».
ب) تفاوت‌های زن و مرد

1ـ تفاوت‌های جسمی مثل قد، وزن، قدرت جسمی، حجم مغز و ... که معمولاً در مردان بیش‌تر است. از این‌رو در اسلام وظایف سنگین‌تر مثل جهاد به عهده مردان گذاشته شده است که تفاوت اجرایی است.

2ـ تفاوت عاطفی زنان نسبت به مردان بیش‌تر عاطفی و صبور هستند. از این‌رو زنان مادر و مردان پدر می‌شوند از این‌رو زن وظایف خاص خویش را در مراقبت از کودک، و مرد وظیفه تأمین هزینه زندگی او را به عهده دارد. و نیز وظایف و شغل‌هایی که دخالت‌های عاطفی بدان ضرر می‌رساند مثل قضاوت و رهبری به عهده مردان گذاشته شده است.

3ـ تفاوت جنسی که زنان جنس لطیف‌تر، زیباتر و شهوت‌انگیزتر دارند ولی مردان جسمی خشن‌تر دارند. از این‌رو محدودیت‌هایی برای طرفین وضع شده است.

حجاب زنان باید کامل‌تر باشد تا موجب تحریک جنس مخالف نشود و در مسأله نگاه مردان حق ندارند به غیر از صورت و دو دست زنان نگاه کنند. البته مرد و زن به عنوان دو همسر لازم است نیازهای جنسی هم‌دیگر را برآورده کنند.

نکات مهم

اول. زن و مرد در انسانیّت مساوی هستند و حقیقت انسان که روح الهی اوست در هر دو وجود دارد و آماده کمال است و تفاوت‌ها در مباحث عرضی و جسمانی (مثل مذکر و مؤنث بودن) است.

دوم. تفاوت‌ها و مشترکات زن و مرد امری طبیعی است که لازم است بر اساس آن‌ها وظایف و حقوق آن‌ها متفاوت باشد.

سوم. همیشه تساوی به معنای عدالت نیست. بلکه عدالت در این گونه موارد با تقسیم تکالیف و مسئولیت‌ها به اندازه توانایی و امکانات حاصل می‌شود. یعنی هر چیزی سرجای خود قرار گیرد.

اگر یک نفر معلم از افراد کلاس امتحان بگیرد و استعداد و تلاش و جواب آن‌ها متفاوت باشد ولی معلم به همه آن‌ها نمره مساوی بدهد یا همه را به صورت یکسان تنبیه کند عدالت را برقرار نکرده است.

چهارم. تفاوت وظایف و حقوق زن و مرد معنای ارزشی ندارد. یعنی به معنای برتری یک جنس بردیگری نیست بلکه این‌ها تفاوت‌های حقوقی است که لازمه تفاوت‌های طبیعی آن‌هاست.

پنجم. احکام و قوانین برای غالب افراد وضع می‌شود هر چند که موارد استثناء در دو جنس زن و مرد وجود داشته باشد. پس اگر مدیریت بیرون خانه به عهده مردان گذاشته شد که توانایی جسمی بیش‌تری دارند و مدیریت درون خانه به عده زنان که بعد عاطفی قوی‌تری دارند. نمی‌توان انکار کرد که برخی زنان توانایی‌های جسمی و کاری خاص دارند که از مردان قوی‌تر است و بالعکس برخی مردان بعد عاطفی قوی‌تری نسبت به همسر خود دارند که برای تربیت مناسب‌تر هستند. ولی قانون نمی‌تواند تابع استثناء‌ها باشد. بلکه برای غالب افراد وضع می‌شود.

ششم. در مورد تفاوت وظایف و حقوق زن و مرد در قرآن و اسلام لازم است نگاه سیستمی داشته باشیم. مثلاً حقوق اقتصادی زن و مرد را کامل ببینیم که اگر ارث زن کم‌تر است ولی هزینه زندگی خانوادگی به عهده او نیست و مهریه را دریافت می‌کند. از این‌رو کمبود او جبران می‌شود و در عوض مرد که ارث بیش‌تری می‌گیرد. هزینه خانواده به عهده اوست و مهریه می‌پردازد.

هفتم. حقوق در اسلام بر اساس اراده شارع است که بر مبنای فطرت، عقل، عدالت و مصلحت (حکمت) سامان یافته است و لازم است عرف با آن‌ها مطابق شود چرا که عرف خطاپذیر است اما اراده شارع خطا ناپذیر است.

هشتم. حق در برابر تکلیف است. هر کدام از زن و مرد اگر تکلیفی سنگین یا سبک بر عهده آنها گذاشته شده، در برابر آن حقوقی دارند.

Pوَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوءٍ وَلاَ يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكْتُمْنَ مَاخَلَقَ اللّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلاَحاً وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌO[2]؛ «و زنان طلاق داده شده، [بايد] مدّت سه مرتبه عادت ماهانه بر خويشتن انتظار كشند؛ و اگر به خدا و روز بازپسين ايمان دارند، براى آنها حلال نيست كه آنچه را خدا در رَحِم‏هايشان آفريده، پوشيده دارند؛ و در اين [مدّت‏]، شوهرانشان، براى بازگرداندن آنها (به زندگى مشترك) سزاوارترند، اگر خواهان اصلاح باشند؛ و براى آن (زنـ)ان (حقوق) پسنديده قرار داده شده، همانند آنچنان (وظايفى) كه به عهده‏ آنان است؛ و مردان بر آنان رتبه دارند؛ و خدا شكست ناپذيرى فرزانه است».

نهم) چهار رویکرد متصور در مورد جایگاه زن و مرد

الف) نگاه قبل از اسلام (جاهلیت)؛ برتری مرد بر زن (مردسالاری)

ب) نگاه فیمینیستی؛ برتری زن بر مرد (زن‌سالاری)

ج) نگاه فعلی در جهان؛ تساوی مسئولیت‌ها و حقوق و مجازات‌های زن و مرد.

د) نگاه قرآنی؛ زن و مرد مکمل یکدیگر در حقوق و مسئولیت‌ها هستند. که بر اساس اراده شارع بر مبنای فطرت، خلقت، عدالت و مصلحت تعیین شده است.

نگاه نوع اول و دوم موجب زیان به جنس مخالف می‌شود و نگاه سوم با ویژگی‌های جسمانی (خلقت) و روانی و روحی (فطرت)؛ و گاهی با عدالت و مصلحت ناسازگار است. از این‌رو بهترین رویکرد همان نگاه قرآنی به حقوق و مسئولیت‌های زن و مرد است.

[1]. نحل/97.

[2]. بقره/288.